Ulgi w spłacie i umorzenie zaległości podatkowych

Przeczytaj także: Napaść na podatnika nie zwalnia go z zapłaty podatku

Przesłanki pozwalające na zastosowanie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego - ważny interes podatnika lub interes publiczny - są jednakowe dla wszystkich ww. rodzajów ulg: rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności, jak i dla umorzenia zaległości podatkowych. Ocena, czy w danej sprawie zachodzi jedna z ww. przesłanek należy do organu prowadzącego postępowanie.

Co oznacza „ważny interes podatnika”?

Aby możliwe było udzielenie ulgi musi zaistnieć jedna z dwóch ww. przesłanek: ważny interes podatnika lub interes publiczny. Pojęcia te nie zostały zdefiniowane w ustawie, stąd ich znaczenie wypracowane zostało przez orzecznictwo sądów administracyjnych.

I tak, przez ważny interes podatnika rozumieć należy w szczególności sytuację, gdy - z powodu nadzwyczajnych, losowych przypadków, na które podatnik nie mógł mieć wpływu i które były niezależne od jego postępowania - nie jest w stanie uregulować zaległości podatkowych. Za przesłankę umorzenia zaległości podatkowych mogłyby zatem zostać uznane np. pożar, inna losowa utrata majątku, choroba, bezrobocie osoby zobowiązanej, jeżeli nie posiada ona innych źródeł dochodu pozwalających na spłatę należności, utrata możliwości zarobkowania czy sytuacja, gdy brak środków na pokrycie niezbędnych wydatków bieżących, koniecznych do utrzymania rodziny, w tym małoletnich dzieci, spowodowany jest niskimi dochodami. Celem ustalenia, czy zachodzi ważny interes podatnika, organ podatkowy zobowiązany będzie zbadać całokształt okoliczności obejmujących sytuację finansową, rodzinną i życiową podatnika, istniejącą w chwili rozstrzygania o ewentualnej uldze.

Dlatego wnosząc o zastosowanie ulgi, podatnik winien wykazać we wniosku takie okoliczności, które w orzecznictwie uznawane są za potencjalne przesłanki uzasadniające stwierdzenie, że zachodzi taki ważny interes podatnika. Warto mieć na uwadze, że za podstawę udzielenia ulgi w zapłacie zaległości podatkowych nie są uznawane w orzecznictwie np. przejściowe niższe dochody z działalności gospodarczej, zaleganie z płatnościami przez kontrahentów podatnika, brak doświadczenia oraz chwilowe niepowodzenia finansowe, skutkujące powstaniem strat w prowadzonej działalności.

Z kolei przez interes publiczny rozumieć należy np. sytuację, gdy zapłata zaległości podatkowych spowoduje konieczność sięgania przez podatnika do środków pomocy państwa, gdyż nie będzie w stanie zaspakajać swoich potrzeb materialnych. Jeśli zatem zachodzi taka okoliczność - warto ją przekonująco uzasadnić.

Uznaniowość przyznania ulgi

Niestety nawet ustalenie przez organ podatkowy, że ww. ważny interes podatnika rzeczywiście zachodzi, nie gwarantuje nam przyznania ulgi. Organ podejmuje bowiem decyzję w tej materii w ramach tzw. uznania administracyjnego. De facto oznacza to, że organ ma wprawdzie obowiązek wszechstronnego zbadania okoliczności sprawy i ustalenia czy zachodzą wymagane ustawą przesłanki, niemniej – nawet jeśli stwierdzi ich istnienie – nie ma obowiązku przyznać ulgi. Przysługuje mu swoboda w decydowaniu, czy wniosek podatnika uwzględnić, czy też nie. Oczywiście podjęta decyzja wymaga wyczerpującego, czytelnego uzasadnienia, z którego powinny wynikać ustalenia organu, fakt rozważenia ustalonych okoliczności sprawy oraz dlaczego, w tych konkretnych okolicznościach, organ podjął taką a nie inną decyzję. Brak argumentów uzasadniających odmowę przyznania ulgi może stanowić zarzut naruszenia zasad postępowania podatkowego, takich jak zasada prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych oraz zasada przekonywania strony (tak NSA w wyroku z 18.03.2005 r., FSK 2211/2004).

Od decyzji organu przysługuje bowiem odwołanie do organu podatkowego wyższej instancji oraz ewentualna skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Kontrola ta ograniczona jest jednak do badania, czy nie naruszono przepisów postępowania bądź, czy prawidłowo ustalono stan faktyczny. Sąd nie jest uprawniony do wkraczania w sferę samego uznania.

Złożenie wniosku o zastosowanie ulgi w spłacie samo w sobie nie chroni podatnika przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. W praktyce jednakże, do czasu rozpatrzenia wniosku przez organ podatkowy, faktycznie w wielu przypadkach nie są prowadzone czynności egzekucyjne.