Kara umowna a wartość początkowa środka trwałego

Przeczytaj także: Otrzymana kara umowna a obowiązek zapłaty PIT

Rozpatrzmy następującą sytuację: Przedsiębiorca zlecił wykonanie środka trwałego w postaci maszyny produkcyjnej firmie zewnętrznej. Ta jednak nie wywiązała się z umowy na czas, w związku z czym zgodnie z postanowieniami zawartej pomiędzy stronami umowy została zobowiązana do zapłacenia kary umownej. Czy wartość tej kary przedsiębiorca powinien uwzględnić w wartości początkowej środka trwałego?

Sposób określania wartości początkowej środka trwałego został określony w art. 22g ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W przypadku odpłatnego nabycia takiego składnika majątku jego wartością początkową jest cena nabycia. Tę stanowi natomiast kwota należna zbywcy, powiększona o koszty związane z zakupem naliczone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania, a w szczególności o koszty transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, instalacji i uruchomienia programów oraz systemów komputerowych, opłat notarialnych, skarbowych i innych, odsetek, prowizji, oraz pomniejszona o podatek od towarów i usług, z wyjątkiem przypadków, gdy zgodnie z odrębnymi przepisami podatek od towarów i usług nie stanowi podatku naliczonego albo podatnikowi nie przysługuje obniżenie kwoty należnego podatku o podatek naliczony albo zwrot różnicy podatku w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. W przypadku importu cena nabycia obejmuje także cło i podatek akcyzowy od importu składników majątku.

Instytucja kary umownej została natomiast uregulowana w art. 483 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Dłużnik nie może przy tym bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Art. 484 Kodeksu cywilnego dodaje przy tym, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Jeżeli jednak zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej. Tak samo jest w przypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Kara umowna może zostać uregulowana poprzez jej zapłacenie, czy chociażby określone w art. 498 Kodeksu cywilnego potrącenie. Przypomnijmy bowiem, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenia dokonywane są na podstawie oświadczenia złożonego drugiej stronie.

Analiza przytoczonych przepisów prowadzi do wniosku, że kara umowna to odrębne świadczenie powstałe wskutek zaistniałych okoliczności. Kara umowna sama w sobie nie pomniejsza wartości należności wzajemnej stron umowy.

Prawidłowym wydaje się w związku z tym być stanowisko, że kara umowna nie wpływa na wysokość wartości początkowej środka trwałego. Nie mieści się ona bowiem w cenie nabycia. Kwota należna zbywcy za sprzedaż takiego składnika majątku nie ulega tutaj zmniejszeniu. Został on jedynie zobowiązany do zapłaty dodatkowego świadczenia wskutek nieterminowego wywiązania się z umowy. Niemniej powyższe nie oznacza, że kara taka jest neutralna podatkowo. U otrzymującego karę stanowi ona bowiem przychód z działalności gospodarczej określony w art. 14 ust. 2 pkt 4 ustawy, który powstaje w momencie jej zapłaty (czyli w dacie faktycznego wpływu czy potrącenia).