Jakie powinny być sprawozdania finansowe?

Przeczytaj także: Spółka jawna: sprawozdanie finansowe do KRS?

Porównywalność w czasie danych sprawozdawczych uwarunkowana jest zachowaniem zasady ciągłości przyjętych zasad rachunkowości. Zmiana polityki rachunkowości prowadzi do braku porównywalności od strony metodologicznej. Wprowadzenie merytorycznie uzasadnionych zmian w sposobie prowadzenia ksiąg rachunkowych wymaga reklasyfikacji danych w ujęciu retrospektywnym, to znaczy przetransponowania danych ubiegłych lat, według obowiązujących zasad na moment sprawozdawczy.

Porównania w przestrzeni pozwalają określić położenie gospodarcze jednostki na tle innych podmiotów o zbliżonym profilu działalności. Przestrzenna porównywalność danych wymaga harmonizacji zasad rachunkowości, przestrzegania ogólnie przyjętych norm sporządzania sprawozdań finansowych, przy jednoczesnym ograniczeniu alternatywnych rozwiązań, które w znacznym stopniu mogą zakłócać komparatywność danych.

Zrozumiałość to ostatni czynnik wpływający na użyteczność sprawozdania finansowego. Zawarte w sprawozdaniach finansowych dane mogą być w pełni użyteczne wówczas, gdy w oparciu o ich interpretację odbiorca będzie mógł ocenić działalność gospodarczą podmiotu. Zrozumiałość oznacza, iż informacja zawarta w sprawozdaniach finansowych powinna być podana w sposób czytelny i zrozumiały dla użytkowników posiadających pewien rozsądny zasób wiedzy ekonomicznej oraz chcących analizować sprawozdania z należytą starannością.

Drugim typem wymogów jakościowych związanych ze sprawozdaniami finansowymi są zasady wynikające ze stosowania przepisów rachunkowości określonych przez prawo rachunkowości. Zasady te tworzą podstawowe reguły, których zastosowanie warunkuje prawidłowość i rzetelność rachunkowości.

W odniesieniu do obligatoryjnych sprawozdań finansowych ex post polskie prawo o rachunkowości stawia podmiotom gospodarczym wymogi co do warunków prawidłowego prowadzenia rachunkowości w postaci nadrzędnych zasad rachunkowości takich jak:

• zasada wyższości treści ekonomicznej nad formą (art. 4 ust. 2 ustawy),
• zasada ciągłości (art. 5 ust. 1 ustawy),
• zasada kontynuacji (art. 5 ust. 2 ustawy),
• zasada memoriału (art. 6 ust. 1 ustawy),
• zasada periodyzacji oraz współmierności przychodów i kosztów (art. 6 ust. 2 ustawy),
• zasada ostrożności/ostrożnej wyceny (art. 7 ust. 1 ustawy),
• zasada istotności (art. 8 ust. 1 ustawy).

Zasada przewagi treści ekonomicznej nad formą nakłada na podmioty gospodarcze obowiązek wykazywania w księgach rachunkowych i prezentowania w sprawozdaniach finansowych składników majątkowych oraz operacji gospodarczych zgodnie z rzeczywistą treścią ekonomiczną, która nie zawsze musi być w pełni zgodna z ich wyrazem formalnym. Stosowanie zasady przewagi treści nad formą ma zapewnić sporządzenie sprawozdań finansowych co do formy i treści w taki sposób, aby sytuacja majątkowa i finansowa podmiotu — wynikająca z danych sprawozdawczych — była zgodna ze stanem faktycznym. W przypadku sporządzania sprawozdań finansowych pro forma jest to bardzo wygodna zasada, gdyż na etapie planowania finansowego na kilka lat nie ma potrzeby konkretyzowania formy dokonywania pewnych operacji.

Zgodnie z zasadą ciągłości podmioty gospodarcze zobligowane są do stosowania w kolejnych latach tych samych zasad polityki rachunkowości. Przyjęcie określonych reguł rachunkowości wpływa na jakość sprawozdań finansowych, a ciągłość ich stosowania stanowi warunek porównywalności informacji z różnych okresów sprawozdawczych. Zasada ciągłości wymusza również konieczną zgodność danych wykazanych w bilansie zamknięcia z danymi bilansu otwarcia kolejnego roku obrotowego.

Zasada kontynuacji (ciągłości działania) zakłada dalsze prowadzenie przez podmiot gospodarczy — w dającej się przewidzieć przyszłości — działalności w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Przyjęcie czy też odrzucenie zasadności założenia o dalszej kontynuacji działalności posiada wymierny wpływ na wycenę składników majątku jednostki. W przypadku, gdy warunek kontynuacji działania jest zagrożony (na przykład w sytuacji postawienia jednostki w stan likwidacji niespowodowanej prywatyzacją, w stan upadłości, podziału, sprzedaży lub przekazania), wówczas składniki majątku wyceniane są według cen sprzedaży netto, możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen nabycia lub kosztów wytworzenia pomniejszonych o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) oraz skutki utraty wartości. Jeżeli chodzi o sporządzanie sprawozdań finansowych pro forma, także należy o tej zasadzie pamiętać, zwłaszcza gdy przewiduje się sytuacje kryzysowe lub operacje podziału czy sprzedaży przedsiębiorstwa.