Nieprawidłowości w rozliczeniach VAT: odpowiedzialność w firmie

Przeczytaj także: Nowa strategia: Fiskus będzie kupował puste faktury

Na czym polegają nieprawidłowości w zakresie rozliczeń na gruncie podatku VAT? Zasadniczo można je podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich dotyczy wprowadzania do obiegu, a także posługiwania się nierzetelnymi fakturami. Druga z kolei, obejmuje nieprawidłowości w zakresie złożenia deklaracji, a także prowadzenia ewidencji na potrzeby podatku VAT.

Nieprawidłowości w zakresie fakturowania

Do niedawna, wszystkie czyny zabronione związane z nieprawidłowościami w rozliczeniach na gruncie VAT, były opisane w ustawie z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (dalej jako: kks). Na skutek wejścia w życie z dniem 1 marca 2017 r. nowelizacji ustawy Kodeks karny (dalej jako kk), do niniejszego aktu prawnego wprowadzono regulacje zakładające odpowiedzialność karną osób dopuszczających się czynów zabronionych związanych z fakturami VAT.

Wprowadzone regulacje penalizują następujące czyny zabronione:

• podrabianie lub przerabianie faktury w zakresie okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu, a także posłużenie się taką fakturą jako autentyczną (art. 270a kk), oraz
• wystawianie faktury lub faktur, zawierających kwotę należności ogółem, których wartość lub łączna wartość jest znaczna, poświadczając nieprawdę co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu, a także użycie takiej faktury lub faktur (271a kk).

Również ustawa Kodeks karny skarbowy zawiera regulacje odnoszące się do nieprawidłowości w zakresie fakturowania. Mianowicie – zgodnie z art. 62 kks – karze podlega m.in. zachowanie polegające na niewystawieniu faktury wbrew zaistnieniu takiego obowiązku, wystawienie jej w sposób wadliwy czy też wystawienie lub posługiwanie się fakturą nierzetelną. Ustawa nie precyzuje, co należy uważać za faktury nierzetelne oraz wadliwe. Tym samym, zasadnym jest posłużenie się definicjami zawartymi w ustawie w odniesieniu do ksiąg. W efekcie, za fakturę nierzetelną uważa się taką, której treść jest niezgodna ze stanem rzeczywistym. Z kolei, wadliwość faktury polega na jej sporządzeniu w sposób niezgodny z przepisami prawa.

Nieprawidłowości w zakresie deklaracji oraz ewidencji

Na potrzeby Kodeksu karnego skarbowego, przez pojęcie deklaracji należy rozumieć również zeznania, wykazy, zestawienia oraz informacje, do których składania obowiązani są, na podstawie przepisów prawa podatkowego podatnicy, płatnicy i inkasenci. Czyny zabronione dotyczące nieprawidłowości w zakresie złożenia deklaracji VAT zostały uregulowane w kilku przepisach ustawy Kodeks karny skarbowy.

Jednym słowem, penalizowane jest zarówno niewykazanie w składanej deklaracji zobowiązania podatkowego w należytej wysokości, jak i niezłożenie w ogóle deklaracji.

Ponadto, czynem zabronionym jest także wprowadzenie w błąd organu podatkowego (art. 56 kks). Popełniają go podatnicy, którzy co prawda, składają organowi podatkowemu deklarację VAT, jednakże podają w niej nieprawdę lub zatajają prawdę czym doprowadzają do narażenia na uszczuplenie podatku VAT. Warto także podkreślić, że ten sam przepis zakłada karę za nieterminowe złożenie deklaracji lub niezłożenie jej – wbrew obowiązkowi – za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Podatnicy wykorzystujący pojazdy samochodowe wyłącznie do celów prowadzonej działalności gospodarczej, a tym samym korzystający z prawa do pełnego odliczenia kwoty podatku VAT w odniesieniu do wydatków związanych z tymi pojazdami, są zobowiązani do składania informacji na formularzu VAT-26 w terminie 7 dni od dnia, w którym ponieśli pierwszy wydatek z tego tytułu. Niezłożenie niniejszej informacji, złożenie jej po terminie lub też podanie w niej danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym, stanowi czyn zabroniony na gruncie Kodeksu karnego skarbowego. Ustawa przewiduje również karę za narażenie Skarbu Państwa na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej, ze szczególnym uwzględnieniem zwrotu podatku naliczonego na gruncie VAT. Podatnik dopuszcza się popełnienia czynu zabronionego, jeżeli w składanej deklaracji podaje dane niezgodne ze stanem rzeczywistym lub zataja rzeczywisty stan rzeczy.

Odpowiedzialność karna oraz karna skarbowa w firmie

W celu wyznaczenia kręgu osób, które mogą odpowiadać w firmie za popełnienie czynu zabronionego w związku z nieprawidłowościami w rozliczeniach na gruncie podatku VAT, konieczne jest przybliżenie pojęcia sprawstwa.

Na gruncie powyższej definicji, w doktrynie wyodrębnił się podział na różne postacie sprawstwa. Tym samym, karze może podlegać nie tylko osoba, która popełniła konkretny czyn zabroniony (sprawstwo pojedyncze), ale także osoba popełniająca go wspólnie i w porozumieniu ze sprawcą (tzw. współsprawstwo). Jednocześnie prawo karne zakłada, że sprawcą może być także osoba kierująca wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę (sprawstwo kierownicze), a także osoba wykorzystująca uzależnienie innej osoby od siebie, która poleca wykonanie określonego czynu (sprawstwo polecające).

Osoby zarządzające przedsiębiorstwem są narażone na odpowiedzialność na gruncie Kodeksu karnego skarbowego w szczególności, z uwagi na treść art. 9 § 3 niniejszej ustawy. W jego świetle, za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Do kwestii odpowiedzialności osób w firmie na gruncie powyżej regulacji, odniósł się m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 2.07.2002 r. o sygn. IV KK 164/02 stwierdzając: „Skoro zarząd spółki prowadzi sprawy tej spółki, a pracami zarządu kieruje jego prezes, to jeżeli nie powierzono spraw spółki jako płatnika (…) innemu z członków zarządu albo kierownikowi innej komórki organizacyjnej tej firmy, prezes zarządu spółki jest tą osobą, która zajmuje się jej sprawami gospodarczymi (…) jeżeli nie dojdzie do wskazania (…) innej jeszcze osoby odpowiedzialnej za czynności spółki jako płatnika podatku.”

Treść niniejszego orzeczenia obrazuje, jak ważne jest właściwe określenie zakresu obowiązków poszczególnych osób na gruncie prawa podatkowego w przedsiębiorstwie.

W wielu przypadkach, takie działanie pozwala na uniknięcie odpowiedzialności członkom zarządu spółki.

Potwierdzenie stanowi wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z 9.01.2015 r. sygn. VI Ka 846/14 w którym Sąd stwierdza: „(…) wprawdzie oskarżony w okresie objętym zarzutem był prezesem zarządu, ale nie odpowiadał za sprawy finansowe i odprowadzanie podatków (…) zarówno organ podatkowy jak również Sąd I instancji nie ustalili, kto z członków zarządu lub innych osób w spółce był odpowiedzialny za sprawy finansowe i odprowadzanie podatków” .