Odliczenie VAT: należyta staranność zdaniem fiskusa

Przeczytaj także: Nadal nie ma zasad należytej staranności w rozliczeniach VAT

VAT-u z faktur wystawionych przez podmioty nieuprawnione odliczyć nie można. Obecnie powyższe nabiera jeszcze większego znaczenia z uwagi na wprowadzenie do ustawy o VAT sankcji, gdy nieprawidłowość wykryje fiskus. Oddać trzeba wówczas nie tylko błędnie odliczony podatek ale także dodatkową karę finansową. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy podatnik dopełnił tutaj należytej staranności w sprawdzeniu kontrahenta i samej transakcji. Na czym jednak taka należyta staranność ma polegać? Zagadnienie okazało się na tyle skomplikowane, że posłowie postanowili zapytać Ministra Finansów (interpelacja nr 14059 z dnia 19 lipca 2017 r.). Jego odpowiedź aż zaskakuje. Lista „sprawdzeń” jest tutaj długa. Niektóre czynności, które nabywca powinien przeprowadzić, są wręcz nietaktem wobec kontrahentów.

Najpierw dostępne rejestry...

Od czego należy zacząć? Oczywiście od sprawdzenia, czy dany podmiot w ogóle figuruje w „urzędowych” rejestrach. I tak kupujący powinien tutaj sprawdzić sprzedawcę w bazie CEIDG, KRS czy REGON. Obowiązkowo należałoby też zweryfikować, czy kontrahent jest czynnym podatnikiem VAT na stronie ministerialnej w usłudze „Sprawdzenie statusu podmiotu w VAT” na portalu podatkowym. Jeżeli mamy do czynienia z podatnikiem unijnym należy dokonać potwierdzenia numeru VAT UE kontrahenta w systemie VIES .

Czy to koniec? Zdaniem fiskusa nie. Można bowiem jeszcze wystąpić do urzędu skarbowego o wydanie zaświadczenia o statusie podatkowym VAT kontrahenta oraz - w przypadku towarów wrażliwych (m.in. wymienionych w załączniku nr 13 do ustawy o VAT) sprawdzić, czy sprzedawca figuruje na dzień dokonania dostawy towarów w wykazie podmiotów, które złożyły kaucję gwarancyjną w odpowiedniej wysokości ().

... a później prześwietlenie innych źródeł

Spełnienie powyższych przesłanek może uchronić podatnika przed skutkami uczestnictwa w oszustwach VAT, z których najpoważniejszym jest - jak to już podkreślono wyżej - pozbawienie prawa do odliczenia podatku naliczonego, wynikającego z otrzymanej faktury. Czy dadzą one pewność, że fiskus się „nie przyczepi”? Niestety nie. Sam udzielający odpowiedzi na interpelację wskazał, że samo zweryfikowanie kontrahenta w rejestrach jedynie świadczy o tym, że podatnik wykazał chęć dochowania należytej staranności. Nie oznacza to jednak że ich dopełnił. Trzeba zatem zrobić o wiele więcej, aby mieć spokój.

I tak udzielający odpowiedzi na interpelację wskazał, że poza wskazanymi czynnościami uczciwy przedsiębiorca może także:

• sprawdzić, czy kontrahent ma swoją stronę internetową bądź czy jego adres pocztowy nie jest fikcyjny
• sprawdzić, czy kontrahent posiada wymagane koncesje i zezwolenia,
• zachować ostrożność (czyli omijać) przy propozycji „dobrego interesu” z kontrahentami z UE
• zachować dodatkową rozwagę przy handlu towarami stanowiącymi podwyższone ryzyko (złom, elektronika, telefony , karty telefoniczne, złoto itp.)

Najlepiej też, aby każda umowa o współpracę z kontrahentami przyjęła formę pisemną.

Nadto uczciwi przedsiębiorcy powinni pytać swoich kontrahentów, czy oni także są uczciwi i czy aby sprzedawany towar nie pochodzi z oszustwa czy innego przestępstwa.

Czytając powyższą listę ma się wrażenie, że sporządzała ją osoba nie mająca do czynienia z prowadzeniem własnego biznesu. Żądanie od sprzedawcy zaświadczenia o tym, że nie zalega w płaceniu podatków (bez większego uzasadnienia) czy też oświadczenia że nie jest przestępcą, może obrazić uczciwych kontrahentów i doprowadzić w efekcie do nie zawarcia umowy. To samo tyczy się oświadczenia, że towar nie pochodzi z przestępstwa. Powstaje także pytanie, czy takie oświadczenia będą w ogóle skuteczne. Przecież oszust zamierzający sprzedaż swój towar wypełni takie oświadczenia podając w nich nieprawdę.

W wielu przypadkach trudna też będzie weryfikacja wszystkich numerów seryjnych kupowanych towarów. Gdy ten jest w jednej bądź kilku sztukach - sprawdzenie takie nie będzie kłopotliwe, ale gdy ilość sztuk pójdzie w setki bądź tysiące (np. przy telefonach komórkowych czy innej elektronice) ich dokładne sprawdzenie nie będzie możliwe.

Powyższa „check lista” jest tylko przykładowa. Obecnie trwają konsultacje w sprawie sporządzenia listy przesłanek należytej staranno po stronie nabywcy w transakcjach krajowych w kontekście prawa do odliczenia podatku naliczonego. Jak jednak widać zapędy fiskusa są tutaj bardzo daleko idące. Ten najchętniej przerzuciłby na nabywcę cały ciężar dowodowy.