Koszty - klasyfikacja, typy, podział

Przeczytaj także: Zarządzanie zapasami: typy i optymalizacja kosztów

Koszty skokowo-stałe występują wtedy, gdy jakiś rodzaj kosztów całkowitych zachowuje poziom stały aż do osiągnięcia określonego stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych. Następnie poziom tych kosztów wzrasta i utrzymuje się na stałym poziomie przez pewien czas mimo wzrostu produkcji. Koszt jednostkowy dla kosztów skokowo-stałych jest wielkością malejącą również skokowo. W sposób skokowo-stały zmienia się na przykład poziom kosztów konserwacji i utrzymania w ruchu maszyn i urządzeń, gdy do pewnego czasu produkcja będzie prowadzona w systemie jednozmianowym, a następnie w dwu- lub trzyzmianowym.

Koszty zmienne progresywne występują wtedy, gdy poziom określonego rodzaju kosztów całkowitych rośnie szybciej niż proporcjonalnie względem wzrostu rozmiarów produkcji. W wypadku kosztu progresywnego koszt jednostkowy jest wielkością rosnącą wraz ze wzrostem skali produkcji. Przykładem kosztów progresywnych w przedsiębiorstwie są koszty płac, gdy wzrost produkcji jest osiągany przez zatrudnienie pracowników w godzinach nadliczbowych, w wolne soboty lub niedziele i święta. Stawki płac za godziny nadliczbowe lub przepracowane w dni wolne od pracy są bowiem odpowiednio wyższe od stawek płaconych w normalne dni robocze. Korzystanie z wymienionych form zwiększania produkcji powoduje, że płace rosną szybciej niż następuje wzrost produkcji wytworzonej w tym czasie.

Koszty zmienne degresywne występują wtedy, gdy wraz ze wzrostem produkcji koszty całkowite określonego rodzaju również wzrastają, ale w mniejszym stopniu niż produkcja. Koszt jednostkowy dla tego rodzaju kosztów jest wielkością w małym stopniu malejącą pod wpływem wzrostu produkcji. W przedsiębiorstwie przykładem kosztów degresywnych są koszty płac pracowników zatrudnionych w akordzie prostym. Rozpoczynanie produkcji wyrobów w nowych seriach, ze względu na brak doświadczeń i słabe opanowanie czynności technologicznych, wpływa na zmniejszenie wydajności pracowników. W miarę nabywania przez nich doświadczeń rośnie szybciej produkcja i poziom płac tych pracowników, aż osiągną oni określony pułap wydajności i nastąpi stabilizacja poziomu płac.

Koszty zmienne regresywne występują wtedy, gdy poziom określonego rodzaju kosztów całkowitych obniża się w miarę wzrostu produkcji. Przy kosztach regresywnych koszt jednostkowy szybko zmniejsza się pod wpływem zwiększania produkcji i dąży do 0. Ten przypadek zmienności kosztów rzadko jest spotykany w praktyce. Przykładem mo¬gą być koszty ogrzewania (kotłownia lokalna) kina, gdzie na porę ranną przypada największe zużycie węgla do ogrzania sali kinowej, a w ciągu dnia, mimo że liczba widzów wzrasta, koszty ogrzewania maleją, gdyż nie ma potrzeby zwiększania temperatury powietrza.

Z przedstawionej charakterystyki reagowania poziomu kosztów na zmiany w rozmiarach produkcji, przy posiadanym potencjale wytwórczym, wynika że koszty całkowite w przedsiębiorstwie, rozpatrywane w krótkim okresie, składają się z kosztów zmiennych (proporcjonalnie, degresywnie, progresywnie i regresywnie) oraz kosztów stałych (absolutnie lub relatywnie). Koszty zmienne są skutkiem podejmowania decyzji krótkookresowych w przedsiębiorstwie, a koszty stałe wynikiem decyzji długookresowych, inwestycyjnych, które kształtują posiadany potencjał produkcyjny. Stąd koszty stałe są niezależne od stopnia wykorzystania potencjału w krótkim okresie, lecz są związane z czasem użytkowania tego potencjału.

Struktura kosztów stałych — według stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych

Przez koszty użyteczne rozumie się tę część kosztów stałych, która dotyczy zdolności produkcyjnych uruchomionych do zrealizowania produkcji w danym okresie. Jeżeli przedsiębiorstwo wykorzystuje w pełni posiadane zdolności produkcyjne, to wszystkie koszty stałe są kosztami użytecznymi.

Natomiast, jeżeli jakaś część potencjału wytwórczego z określonych powodów nie będzie wykorzystywana, to koszty stałe związane z posiadaniem i utrzymaniem w gotowości tej części potencjału, są z punktu widzenia przedsiębiorstwa kosztami pustymi. Koszty te nie przyczyniają się do tworzenia nowych wartości w danym okresie.