Koszty - klasyfikacja, typy, podział

Przeczytaj także: Zarządzanie zapasami: typy i optymalizacja kosztów

Bardzo przejrzystą klasyfikację kosztów znajduje się w książce „Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza” I. Sobańskiej (red.) (Wydawnictwo C.H. Beck, 2006). Wykorzystanie, skróty i uzupełnienia za zgodą Wydawcy.

Struktura kosztów — koszty według zużywanych zasobów prostych

Przez zasoby proste rozumie się jednorodne zasoby materialne i niematerialne, wykorzystywane w działalności podmiotu dla osiągania maksymalnego poziomu wyniku okresowego. Stąd koszty klasyfikowane według rodzajów zasobów prostych określa się od dawna w literaturze przedmiotu jako koszty proste (pierwotne, rodzajowe). Koszty wyróżnione w tej strukturze są uporządkowane według przyjętej zasady na przykład czasu używania zasobów w działalności operacyjnej podmiotu. Mogą to być takie koszty jak: materiały, energia, place, usługi.

Struktura kosztów — według produktów finalnych

Ze względu na kryterium podziału struktura ta ma charakter statyczny. Koszty działalności operacyjnej są związane z realizacją celów rzeczowych przedsiębiorstwa, lecz nie zawsze jest możliwe ustalenie bezpośredniego związku między zużyciem określonych czynników produkcji i konkretnymi rodzajami wytwarzanych produktów. Stąd też, ze względu na różną siłę związku przyczynowo-skutkowego między zużyciem zasobów a wytwarzanymi rodzajami wyrobów, koszty działalności operacyjnej są ujmowane w dwóch zasadniczych grupach.

Zużycie zasobów, bezpośrednio związane z wytwarzaniem konkretnych rodzajów wyrobów, to takie, które można udokumentować dowodami źródłowymi (np. karty pracy) i które dają się normować. Zużycie zasobów, warunkujące wytworzenie produktów, tworzy jedną grupę kosztów, określonych jako koszty bezpośrednie wytwarzania. Mogą one być ujmowane sumarycznie lub odrębnie dla poszcze¬gólnych asortymentów, wyrobów, usług lub zleceń produkcyjnych, w zależności od charakteru procesu technologicznego i typu produkcji. Analityczne ujęcie kosztów bezpośrednich według wyróżnianych w przedsiębiorstwie produktów finalnych (przedmiotów) sprawia, że koszty te nie podlegają żadnym dalszym czynnościom rachunkowym przy kalkulowaniu jednostkowych kosztów wytworzenia.

Natomiast każde uzasadnione zużycie zasobów, które następuje w przedsiębiorstwie i nie łączy się bezpośrednio z wytwarzaniem konkretnego produktu, lecz na przykład z wieloma produktami lub jest wywołane funkcjonowaniem podmiotów wewnętrznych czy przedsiębiorstwa jako całości, jest zaliczane do drugiej grupy kosztów, określanych jako koszty pośrednie wytwarzania. Mogą one być ujmowane sumarycznie dla całości przedsiębiorstwa, analitycznie dla podmiotów lub grup podmiotów (np. koszty ogólne — obejmują koszty pośrednie wielu podmiotów realizujących różne funkcje pozaprodukcyjne). Najczęściej w praktyce naszych przedsiębiorstw, w ramach funkcji produkcyjnej, koszty te są ujmowane odrębnie dla każdego wydziału produkcji podstawowej i tworzą grupę kosztów pośrednich, określanych jako koszty wydziałowe.

Koszty pośrednie i bezpośrednie dóbr wytwarzanych w podmiotach produkcji pomocniczej, są ujmowane razem w kosztach każdego takiego podmiotu. Bez względu na sposób ujęcia kosztów pośrednich (sumaryczny czy analityczny), przy ustalaniu jednostkowych kosztów wytworzenia dokonuje się rozliczeń w odniesieniu do poszczególnych produktów.