Półkowe: koszty podatkowe i odliczenie VAT

Przeczytaj także: Dodatkowe opłaty handlowe czynem nieuczciwej konkurencji

Półkowe nielegalne
W kwestii pobierania opłat półkowych wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia 2006r., II CK 378/05, w którym orzekł, iż zastrzeganie dodatkowych opłat przez przedsiębiorcę handlowego za samo to, że kupowane od dostawcy towary znajdą się w sprzedaży w sklepach należących do tego przedsiębiorcy stanowi czyn nieuczciwej konkurencji i powoduje nieważność umowy. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ptk. 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów czynem nieuczciwej konkurencji jest utrudnianie dostępu do rynku poprzez pobieranie opłat innych niż marża handlowa za przyjęcie towaru do sprzedaży.

Hipermarkety próbują obejść powyższe przepisy, stosując zróżnicowane nazewnictwo. Najczęściej w umowach opłaty półkowe kryją się pod terminami opłat za usługi marketingowe lub za usługi logistyczne, jednakże istnieje ponad 50 rozpoznanych dotychczas określeń, które w rzeczywistości oznaczają nielegalne opłaty związane z umowami z sieciami handlowymi.

Traci nie tylko dostawca
Biorąc pod uwagę, iż niektórzy przedsiębiorcy nie mogą wejść we współpracę z hipermarketami ze względu na brak możliwości finansowych pozwalających na uiszczenie takich opłat, bez wątpienia opłaty półkowe stanowią istotny czynnik mający wpływ na obecność danej firmy na rynku.
W takim kontekście, jakiekolwiek opłaty które uniemożliwiałyby dostawcy zawarcie umowy z siecią handlową należy uznać za czyn nieuczciwej konkurencji.

Nie należy także zapominać, iż skutki opłat półkowych często są odczuwalne bezpośrednio przez konsumenta. Dostawcy, aby opłacić półkowe i zredukować do minimum skutki finansowe takich opłat niekiedy podnoszą ceny oferowanych przez siebie towarów i przerzucają na konsumenta rzeczywisty ciężar ich poniesienia.

Umowa nieważna
W przypadku, gdy przedsiębiorca decyduje się na uiszczenie opłaty półkowej najczęściej decyduje również o zaliczeniu jej zapłaty do kosztów uzyskania przychodów. Należy jednakże zaznaczyć, iż umowa przewidująca pobieranie półkowego jest nieważna z mocy samego prawa. W praktyce oznacza to, iż umowa de facto nie istnieje w obrocie prawnym- traktowana jest tak jakby jej nigdy nie zawarto. Ma to bardzo istotny wpływ na rozliczenia podatkowe przedsiębiorcy.

Nie zaliczysz do kosztów…
Nieważność umowy powoduje wyłączenie z kosztów podatkowych poniesione na jej podstawie wydatki. Zgodnie bowiem z art. 16 ust. 1 ptk. 66 CIT nie uważa się za koszty poniesionych wydatków oraz wartości przekazanych rzeczy, praw lub wykonanych usług, wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Oznacza to, iż jedynie ważna czynność prawna może stanowić podstawę prawną uznania wydatku za koszt uzyskania przychodu. W konsekwencji stwierdzenie nieważności umowy stanowiącej podstawę poniesienia przez podatnika wydatku uniemożliwia jego zaliczenie do kosztów uzyskania przychodu. Z tego względu, umowa zawierająca postanowienia o obowiązku uiszczenia opłat mających charakter opłat półkowych nie będzie umożliwiać zaliczenia wydatków z nią związanych do KUP.

…i nie odliczysz VAT

Negatywne konsekwencje podatkowe zaistnieją także w VAT. Podatnik traci bowiem prawo do odliczeń należnych mu z tytułu takiej umowy. Zgodnie z art. 88 ust. 3a ptk 4 lit. c VATU nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne potwierdzające czynności do których mają zastosowanie przepisy art. 58 kc. Umowa zawierająca postanowienia o półkowym, jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, objęta jest dyspozycją art. 58 kc.

W sytuacji więc wystawienia faktury, która jest następstwem nieważnej umowy, organy podatkowe zakwestionują prawo do odliczenia VAT, uznając, iż umowa nieważna na gruncie prawa cywilnego nie daje podstaw do odliczenia podatku naliczonego z faktury dokumentującej tą transakcję.

Warto wskazać, iż również brak definicji legalnej opłaty półkowej będzie miał negatywny wydźwięk. Organy podatkowe będą mogły wyrzucać z kosztów wszystko, co według ich uznania będzie nosiło znamiona opłat półkowych. Uderzy to tak naprawdę w stronę najbardziej poszkodowaną- dostawców. Nie dość bowiem, że są oni zmuszani do zawarcia niekorzystnych dla nich umów, będą także ponosić negatywne konsekwencje podatkowe prowadzonej przez supermarkety polityki handlowej.

Zwrot półkowego
Uznanie pobierania półkowego za nielegalną praktykę powoduje negatywne konsekwencje także dla marketów. Poszkodowani przedsiębiorcy mogą bowiem - niezależnie od innych roszczeń wynikających z umowy - dochodzić zwrotu bezpodstawnie uzyskanych korzyści z tytułu pobrania innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży (uchwała SN z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn. akt III CZP 58/09). Oznacza to, że przedsiębiorca może zarówno dochodzić roszczeń np. z tytułu niewłaściwego wykonania umowy, jak i na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.