Zadatek a podatek dochodowy

Przeczytaj także: Skutki zatrzymania/zapłaty zadatku w podatku dochodowym

Zgodnie z art. 394 kodeksu cywilnego zadatek dany przy zawarciu umowy w celu zapewnienia jej wykonania. W razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. Natomiast w razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Zadatek w prowadzonej działalności gospodarczej

Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie zalicza się pobranych wpłat lub zarachowanych należności na poczet dostaw towarów i usług, które zostaną wykonane w następnych okresach sprawozdawczych.

Zatem otrzymany przez podatnika zadatek, jako należność na poczet dostawy towarów, która ma nastąpić w przyszłości, nie jest przychodem w momencie jego otrzymania. Jak jednak wynika z powyższych przepisów kodeksu cywilnego, w przypadku niewykonania umowy przez drugą stronę, podatnik ma prawo go zatrzymać. Pełni on wtedy funkcję odszkodowawczą. Wtedy, z chwilą jego zatrzymania staje się on przychodem podatkowym, który trzeba opodatkować.

Druga strona umowy natomiast zadatek ten traci. Rodzi się zatem pytanie, czy może go uznać za koszt uzyskania przychodu?

Zgodnie z ogólną zasadą, kosztami uzyskania przychodów są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów z wyłączeniem wydatków, które do kosztów nie mogą zostać zaliczone. Wyłączenia te znalazły się odpowiednio w art. 16 ust. 1 ustawy o pdop i art. 23 ustawy o pdof. Tutaj znalazł się zapis, że nie stanowią kosztów uzyskania przychodów (art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o pdop i art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o pdof) kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług.

Powyższy katalog jest wyliczeniem zamkniętym. Jak można zauważyć, ustawodawca nie wymienił w nim odszkodowań z tytułu niewykonania umowy. Można zatem uznać, że zatrzymany zadatek, jako odszkodowanie za niewykonanie umowy stanowi koszty uzyskania przychodu. Konieczne jest oczywiście spełnienie także głównego warunku, uznania go za koszt, czyli że został poniesiony w celu uzyskania przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów.

Oczywiście wydatek ten nie musi się przełożyć bezpośrednio na uzyskanie przychodu. Jak bowiem podkreślił NSA w wyroku z 27 stycznia 2003 r. (sygn. akt III SA 1652/2001) „(…) Wystarczającą przesłanką uznania danego wydatku za koszt uzyskania przychodu jest działanie w celu uzyskania przychodu. Nie jest natomiast niezbędne osiągnięcie wspomnianego celu.(…)”

Jeżeli z umowy nie wywiązał się podatnik, który zadatek otrzymał, musi on przekazać drugiej stronie umowy jego podwójną wysokość, przy czym do kosztów uzyskania przychodu zaliczy on jedynie nadwyżkę zwróconego zadatku nad kwotą otrzymaną od kontrahenta (czyli np. otrzymał on zadatek w wysokości 10 tys. zł netto, nie wywiązał się z umowy, przez co musiał zwrócić kontrahentowi 20 tys. zł netto; do kosztów podatkowych zaliczy kwotę 10 tys. netto).

Zadatek dla osoby prywatnej

Zatrzymany, albo zwrócony zadatek w podwójnej wysokości opodatkować muszą nie tylko przedsiębiorcy, ale także i osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Art. 9 ust. 1 ustawy o pdof wskazuje bowiem, że opodatkowaniu tym podatkiem podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku. Przepisy te natomiast nie wyłączają z opodatkowania przychodu osiągniętego z tytułu zatrzymanego lub zwróconego w podwójnej wysokości zadatku.

Zadatek taki stanowi podlegający opodatkowaniu przychód z innych źródeł, określony w art. 20 ust. 1 ustawy o pdof. Przychodem w przypadku zatrzymania zadatku jest wartość tego zadatku, a w razie otrzymania zadatku w podwójnej wysokości - różnica między kwotą wcześniej wpłaconą a kwotą otrzymaną. Należy go wykazać w zeznaniu rocznym.