Ugoda jako akt notarialny to nie ugoda sądowa

Przeczytaj także: Podatek PIT 2018: zmiany w zwolnieniach od podatku

Stanowisko sądu
Wszelkie zwolnienia i ulgi podatkowe w systemie prawa są wyjątkami, istotnymi odstępstwami od zasady sprawiedliwości, a ich stosowanie nie może żadną miarą odbywać się w oparciu o rozszerzającą, systemową czy też celowościową wykładnię obowiązujących przepisów ustaw podatkowych.

Zdaniem sądu otrzymana przez podatnika kwota pieniężna była - według aktu notarialnego - odprawą nie mieszczącą się w katalogu zwolnień spod opodatkowania.

Wyrok WSA w Poznaniuz dnia 4 czerwca 2009r., I SA/Po 363/09

Pytanie do eksperta: Czy odszkodowanie otrzymane na podstawie ugody zawartej poza sądem korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych?

Odpowiada eksperta: Nie. Odszkodowanie otrzymane na podstawie ugody zawartej poza sądem nie jest objęte zwolnieniem z podatku dochodowego od osób fizycznych. Udpof wprowadza powszechność i równość opodatkowania uzyskiwanych dochodów. Jednocześnie w art. 21 ustawodawca określił odstępstwa od tej zasady. Ustawodawca zwolnił od opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych otrzymane odszkodowania i zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub wydanych na ich podstawie przepisów wykonawczych, zostały przyznane na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego, a także inne odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli otrzymane zostały na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości nimi ustalonej.

Tymi samymi przepisami ze zwolnienia ustawodawca wyłączył odszkodowania, odprawy i zadośćuczynienia otrzymane przez podatnika:

1. z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę i stosunku służbowego funkcjonariuszom,
2. na podstawie umów o zakazie konkurencji,
3. na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
4. na podstawie umów i ugod innych niż ugody sądowe,
5. za szkody w składnikach majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej opodatkowaną na zasadach ogólnych lub podatkiem liniowym,
6. w związku z działalnością gospodarczą,
7. za utratę korzyści, które można byłoby osiągnąć, gdyby szkody mu nie wyrządzono.

Z treści powołanych przepisów updof wynika, że warunkiem zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych jest to, żeby otrzymane odszkodowanie, odprawa lub zadośćuczynienie nie stanowiły realnego przysporzenia majątkowego, a tylko były formą naprawienia faktycznej szkody.

Zgodzić się należy z poglądem, że ulgi i zwolnienia od podatku będące odstępstwem od powszechności i równości podatkowej muszą wynikać wprost z ustawy, a prawo do nich nie może być wynikiem wykładni rozszerzającej. Treść przepisu art. 21 ust. 1 pkt 3b updof jest jasna i nie wymaga wykładni - zwolnienie obejmuje odszkodowania otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości w nich ustalonej, jeżeli nie są związane z działalnością gospodarczą i nie stanowią rekompensaty za utracone korzyści, które zostałyby uzyskane, gdyby nie wyrządzona szkoda. Należy podkreślić, że w tym samym art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g updof ustawodawca wyłączył ze zwolnienia od opodatkowania podatkiem dochodowym odszkodowania, odprawy oraz zadośćuczynienia otrzymane na podstawie zawartych umów i ugód innych niż sądowe. Ograniczenie to wydaje się oczywiste ze względu na tryb rozstrzygnięć sądowych i ich doniosłość, a także skutek, jaki wywołuje wyrok sądu i mająca jego moc ugoda sądowa. Słusznie ustawodawca uznał, że obowiązek badania przez sąd ugody zawieranej przez strony zapewnia skuteczną eliminację ewentualnej zmowy między stronami, która mogłaby zamieniać dowolnie dochody na odszkodowania, a w konsekwencji powodowałaby uszczuplenie należności podatkowych, na co zasadnie zwrócił uwagę WSA. Także z tego powodu, w obowiązującym porządku prawnym, brak jest podstaw do uznania, że ugoda zawarta w formie aktu notarialnego ma taką samą doniosłość jak ugoda sądowa. Dotychczasowa linia orzecznicza sądów administracyjnych w tym zakresie znalazła swoje potwierdzenie w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 listopada 2006 r. (SK 51/06).

Warto jeszcze zwrócić uwagę na możliwość poddania sprawy pod rozstrzygnięcie sądowi polubownemu. Wyrok tego sądu lub ugoda przed nim zawarta jest także wyrokiem i ugodą, o której mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3b updof, gdyż zgodnie z art. 1212 § 1 kpc mają one moc prawną na równi z wyrokiem sądu i ugodą przed nim zawartą, po ich uznaniu albo po stwierdzaniu ich wykonalności przez sąd.

Rozstrzygnięcie WSA zasługuje na całkowitą aprobatę, gdyż zawarta ugoda w formie aktu notarialnego nie może być uznana za ugodę sądową, a tym samym objęta zwolnieniem od podatku dochodowego od osób fizycznych. Nie mogło być ono inne również z uwagi na stan faktyczny w sprawie. Zgodnie z treścią ugody zawartej w formie aktu notarialnego otrzymany przychód to odprawa a nie odszkodowanie.


Magazyn „Orzecznictwo Podatkowe” co miesiąc prezentuje ważne orzeczenia i komentarze podatkowe. Znajdziesz tu praktyczne rady jak zminimalizować ryzyko, że urząd skarbowy podważy Twoje decyzje oraz poznasz argumenty, które pozwolą Ci wygrać z fiskusem.