Płatność gotówką i koszty podatkowe: transakcja zdaniem fiskusa

Przeczytaj także: Korekty kosztów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów w 2017 r.

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej mówi natomiast, że dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, w każdym przypadku gdy:

1. stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
2. jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15 000 zł, przy czym transakcje w walutach obcych przelicza się na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.

Czy wszystko jest tutaj jasne? Niestety nie. Bardzo istotny problem pojawia się m.in. w zidentyfikowaniu, co należy rozumieć pod pojęciem transakcji.

Otóż prawodawca - wprowadzając obowiązek zapłaty z wykorzystaniem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, odnosi się do „jednorazowej wartości transakcji”. Niestety nie wyjaśnił, jak pojęcie to należy rozumieć. Z brzmienia regulacji wydaje się, że nie powinno być tutaj mowy o jakimkolwiek sumowaniu transakcji o podobnym charakterze, które mogą być nawet jednolite gospodarczo na potrzeby przepisów podatku VAT.

Czy powyższe będzie jednak oczywiste dla fiskusa? Niestety istnieją spore obawy że nie. Obecnie można usłyszeć m.in. głosy, że ten zamierza sumować wartość wszystkich faktur wystawionych jednego dnia (czy z tą samą datą sprzedaży).

Brak konieczności sumowania zdaje się też wynikać z tego, iż ustawodawca nakazuje dokonywać przeliczania walut obcych na złotówki przy zastosowaniu średniego kursu NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji. Jak zatem ustalić ten dzień przy sumowaniu kilku dostaw? Teoretycznie powyższe jest możliwe, gdy pula dostaw jest zamknięta - wtedy można próbować odnieść się do momentu dostarczenia ostatniego towaru. Czy jednak taka wykładnia jest prawidłowa?

Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej w przypadku usług ciągłych, gdzie wartość za jeden okres rozliczeniowy (a nawet kilku) jest poniżej limitu, zaś jakby zsumować wszystkie - limit zostanie przekroczony. Dodajmy w tym miejscu że umowy takie mogą być zawierane zarówno na czas określony jak i nieokreślony, wartość usług w poszczególnych okresach rozliczeniowych może przy tym być zmienna.

Jak tutaj się zachować? Racjonalne wydaje się przyjęcie, że przez transakcję należałoby rozumieć przyjęty przez strony okres rozliczeniowy. Czy jednak organy podatkowe takie podejście zaakceptują?

Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy w interpretacjach indywidualnych z dnia 19.01.2017 r. nr 0461-ITPB3.4511.332.2016.1.AK, 0461-ITPB3.4511.328.2016.1.AK, 0461-ITPB3.4511.334.2016.1.AK próbował wyjaśnić, jak powinna wyglądać definicja takiej transakcji.

Organ zauważa, że pojęcie „transakcja” nie zostało zdefiniowane w przepisach prawa podatkowego ani cywilnego. W związku z tym jego zdaniem należy się tutaj posłużyć znaczeniem słownikowym.
Według Internetowego Słownika Języka Polskiego (http://sjp.pwn.pl) transakcja to operacja handlowa dotycząca kupna lub sprzedaży towarów lub usług lub umowa handlowa na kupno lub sprzedaż towarów lub usług lub też zawarcie takiej umowy.

Skoro zaś działalność gospodarcza jest niczym innym jak realizacją szeregu umów zawieranych, zgodnie z art. 353¹ Kodeksu cywilnego i wykonywanych w celach zarobkowych w warunkach zorganizowania i ciągłości, to przez pojęcie „transakcji” należałoby rozumieć umowę, której przedmiotem jest odpłatne świadczenie usług/dostaw towarów i umowa ta jest zawierana między przedsiębiorcami w ramach prowadzonych przez nich działalności.

Takie rozumienie pojęcia „transakcja” znajduje swój odpowiednik w art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. 2016 r., poz. 684), zgodnie z którym transakcja handlowa to umowa, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, o których mowa w art. 2 (czyli m.in. przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością.

Organ wyjaśnił też, że nowe ograniczenie wynikające z ustaw podatkowych ma zastosowanie do transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekraczającej równowartość 15.000 zł brutto, wyłączając z kosztów uzyskania przychodów wartość netto takiej transakcji, choćby nie przekroczyła ona kwoty 15.000 zł netto.

Co z powyższego wynika? Wydaje się, że organ podatkowy udzielił takiej odpowiedzi, aby z niej za dużo nie wyczytać. Nadal nie wiemy, jak się zachować w przypadku umów długoterminowych.

Nietrudno też odszukać starsze wykładnie art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, które są dla podatników niekorzystne.

Dla przykładu chociażby WSA w Warszawie w wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 r., III SA/Wa 2884/13 uznał, że wskazanego przepisu nie można interpretować w ten sposób, że w przypadku stałego świadczenia usług nie istnieje obowiązek regulowania płatności za pośrednictwem rachunku bankowego w sytuacji, w której jednorazowa wartość faktury nie przekraczała wskazanej wyżej kwoty, podczas gdy wartość faktur z danego dnia, a co więcej z danego miesiąca przekraczała wielokrotnie wskazaną kwotę.

Sąd wskazał tutaj m.in. na możliwość sumowania kwot z większej ilości faktur. W związku z tym istnieje spore ryzyko, że organy podatkowe będą próbować sumować na potrzeby stosowania limitu 15.000 zł operacje, które następują po sobie w stały, powtarzalny i na identycznych warunkach kontraktowych sposób (np. chociażby wskazane wyżej świadczenie usług okresowych, czy codzienne dostawy towaru do sklepu).

Jak zatem widać - wątpliwości w tym zakresie są bardzo duże, zaś ustawodawca - mimo że mógł - nie postanowił ich zlikwidować na etapie wdrażania nowych regulacji. Minister Finansów nie spieszy się też z dokonaniem jednoznacznej wykładni przepisów. Te zapewne pojawią się po dłuższym czasie, kiedy to organy podatkowe zaczną kontrolować okresy zaczynające się po 2016 r.

Krzysztof Skrzypek
Doradca podatkowy, nr wpisu 12444