Kiedy prawa do ulgi uczniowskiej w PIT się nie dziedziczy?

Przeczytaj także: Instalacja fotowoltaiczna na budynku letniskowym z ulgą w PIT?

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Spadkodawca od maja 1976 r. do końca 2011 r. prowadził działalność gospodarczą, w ramach której kształcił uczniów i w związku z tym nabył prawo do http://www.podatki.egospodarka.pl/76806,Dziedziczna-ulga-uczniowska,1,65,1.html ulgi uczniowskiej>. Odliczenie z tego tytułu było tak duże, że podczas prowadzonej firmy spadkodawca w pełni jej nie rozliczył. Po zamknięci działalności ulgę odliczał od podatku liczonego od dochodów: najpierw z renty a następnie z emerytury – rozliczając się wspólnie z żoną. Mimo to spadkodawcy nie udało się rozliczyć całości ulgi do chwili śmierci w kwietniu 2019 r.

Spadek po zmarłym nabyli jego żona oraz czworo dzieci (akt poświadczenia dziedziczenia został sporządzony 5 lipca 2019 r.)

Spadkobiercy zadali pytanie, czy nabyli prawo do ulgi uczniowskiej przysługujące spadkodawcy? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Kwestię sukcesji podatkowej reguluje przede wszystkim art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 900 z późn. zm., dalej: „Ordynacja podatkowa”).

W myśl art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej, spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 1a, § 2 i 2a, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.

Stosownie do art. 97 § 1a Ordynacji podatkowej, przedsiębiorstwo w spadku, w przypadku gdy ustanowiono zarząd sukcesyjny, wstępuje w przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem tych praw, które nie mogą być kontynuowane na podstawie odrębnych ustaw. Przepis art. 26 stosuje się odpowiednio. Przy czym, do czasu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe i niemajątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, w tym również prawa nabyte przez przedsiębiorcę wynikające z decyzji wydanych na podstawie art. 67a § 1 pkt 1 i 2, są wykonywane przez zarządcę sukcesyjnego (art. 97 § 1b Ordynacji podatkowej).

Jak wynika natomiast z art. 97 § 2 ww. ustawy, jeżeli na podstawie przepisów prawa podatkowego, spadkodawcy przysługiwały prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. industrieblick - Fotolia.com

Spadkobierca nie zawsze odziedziczy ulgę uczniowską

Czy spadkobiercy mogą odziedziczyć po spadkodawcy także prawo do ulgi uczniowskiej? Fiskus dopuszcza taką możliwość ale tylko w przypadku nabycia przedsiębiorstwa w spadku, tj. gdy będą oni kontynuować działalność spadkodawcy po jego śmierci. Jeżeli jednak spadkodawca firmę wcześniej zamknął, ulga spadkobiercom już nie przysługuje.

Stosownie do art. 97 § 4 tej ustawy, przepisy § 1-3 stosuje się również do praw i obowiązków wynikających z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego.

Przy czym, jak wynika z art. 3 pkt 6 Ordynacji podatkowej, ilekroć w ustawie jest mowa o ulgach podatkowych – rozumie się przez to przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku, z wyjątkiem obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług, oraz innych odliczeń stanowiących element konstrukcji tego podatku.

Z powyższego wynika zatem, że:
• wszelkie, prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy, spadkobiercy podatnika przejmują zawsze i bezwarunkowo,
• prawa o charakterze niemajątkowym przechodzą na spadkobierców, pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek (przy czym dotyczy to tylko uprawnień związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,
• majątkowe i niemajątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, co do zasady, przechodzą na rzecz przedsiębiorstwa w spadku, w przypadku gdy ustanowiono zarząd sukcesyjny i są wykonywane przez zarządcę sukcesyjnego.

Z treści okoliczności przedstawionych we wniosku wynika m.in., że Spadkodawca prowadził działalność gospodarczą do 31 grudnia 2011 r. Następnie po przejściu na emeryturę korzystał z możliwości odliczenia ulgi uczniowskiej w zeznaniu podatkowym składanym wspólnie z żoną, do czasu śmierci w dniu 11 kwietnia 2019 r. na zasadzie praw nabytych.

W związku z powyższym, zasadne jest odniesienie się w niniejszej interpretacji indywidualnej wyłącznie do zasad wynikających z art. 97 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej, albowiem w sprawie nie doszło do nabycia przedsiębiorstwa w spadku, o którym mowa w art. 3 pkt 16 Ordynacji podatkowej.

W zakresie sukcesji spadkobierców, o której mowa w art. 97 § 1 i 2 ustawy Ordynacja podatkowa istotnym jest to, że warunkiem przejęcia praw i obowiązków przez spadkobiercę podatnika jest ich istnienie u spadkodawcy. Sukcesją nie mogą być więc objęte nieistniejące w chwili otwarcia spadku prawa przyszłe i niepewne (wyrok NSA z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. akt II FSK 737/11).

Z treści art. 97 § 1 i 2 ustawy Ordynacja podatkowa wynika zamiar ustawodawcy rozdzielenia praw o charakterze majątkowym od praw o charakterze niemajątkowym. Podział na prawa majątkowe i niemajątkowe ma charakter celowy i rozłączny. Do praw o charakterze majątkowym należą m.in. prawo do zwrotu nadpłaty, zwrotu podatku lub różnicy podatku naliczonego, rozliczenie straty w następnych okresach rozliczeniowych, do obowiązków zaś - obowiązek zapłaty zaległości podatkowych wraz z należnościami z nimi związanymi, zapłaty odsetek za zwlokę. Do praw niemajątkowych należą natomiast m.in. prawo do złożenia odwołania od decyzji podatkowej, prawo do złożenia zeznania podatkowego w terminie odroczonym, korektę zeznań, itp. Zarówno przy sukcesji praw o charakterze majątkowym i obowiązków, jak i praw niemajątkowym muszą one wynikać z przepisów prawa podatkowego.

Na spadkobierców przechodzą tylko te obowiązki spadkodawcy, które miał on jako podatnik, i tylko te, które są związane z realizacją obowiązków, wynikających z ustaw regulujących kwestie podatków.

Zakres praw majątkowych i niemajątkowych, objętych sukcesją definiowany jest de facto w orzecznictwie sądów administracyjnych, np. w wyroku WSA w Gliwicach z 30 sierpnia 2016 r., sygn. akt I SA/Gl 643/16, wyroku WSA w Łodzi z 13 stycznia 2012 r., sygn. akt I SA/Łd 1427/11, wyroku WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 12 stycznia 2012 r., sygn. akt I SA/Go 1140/11.

Przykładowo w orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że cyt.: „uprawnienie spadkodawcy do restrukturyzacji należności publicznoprawnych związanych z prowadzoną działalnością jest uprawnieniem o charakterze niemajątkowym. Uprawnienie to może być zatem przejęte przez spadkobiercę jedynie pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na własny rachunek. Podkreślić należy, że w świetle art. 97 § 2 o.p. czas prowadzenia (kontynuacji) tej działalności nie ma znaczenia” (wyrok WSA w Warszawie z 2 marca 2007 r., sygn. akt III SA/Wa 3451/06 ).

Zatem związek praw niemajątkowych z działalnością gospodarczą należy traktować szeroko. Będą to prawa związane bezpośrednio z podatkami obciążającymi działalność gospodarczą (dochodowe, od towarów i usług, akcyza), ale także, np. z podatkiem od nieruchomości należnym od gruntów, budynków, czy budowli wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Przy zaliczaniu praw do majątkowych lub niemajątkowych należy mieć na względzie trzy okoliczności, a mianowicie: po pierwsze, że zakres art. 97 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa ma charakter ogólny, a przepisy szczególnego materialnego prawa podatkowego mogą go modyfikować, a więc ograniczać; po drugie, że sytuacje, w których mogą powstać prawa związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, zostały wyróżnione w przepisach prawa podatkowego; po trzecie, że w procedurze kwalifikowania do praw majątkowych kierować się należy wszechstronną ich oceną z uwzględnieniem elementów dominujących, a więc i wykładni systemowej i celowościowej (Stefan Babiarz, artykuł ZNSA.2006.2.21, Majątkowe i niemajątkowe prawa i obowiązki w systemie praw, cz. II. Majątkowe i niemajątkowe prawa i obowiązki w prawie podatkowym, Teza nr 3 57002/3).

W każdym przypadku przepisy prawa należy odczytywać w ten sposób, aby ustalona treść normy prawnej pozostawała w zgodzie z systemem prawa, celem regulacji oraz logiką przyjętych rozwiązań.
Należy mieć również na uwadze pogląd wyrażony w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, zgodnie z którym przepisy przewidujące zwolnienia podatkowe należy odczytywać ze szczególną uwagą na ścisłość interpretacji, oraz o niedopuszczalności rozszerzającej wykładni tych przepisów (uchwała składu siedmiu sędziów NSA z 10 września 2001 r., sygn. akt FPS 9/01).

Przyjmując linię podziału praw i obowiązków na majątkowe i niemajątkowe, zgodną z podziałem prawa finansowego na materialne i formalne, pierwsza ze wskazanych grup będzie związana przede wszystkim z wymiarem podatków bądź ich płatnością. Należy przy tym podkreślić, że sukcesją w przypadku spadkobierców objęte są jedynie te majątkowe prawa i obowiązki, które wynikają z przepisów prawa podatkowego. Będzie to więc, np. prawo do zapłaty podatku w odroczonym terminie płatności albo też jego zapłaty w ratach, uprawnienie do zwrotu nadpłaty, prawo zwrotu podatku lub różnicy podatku naliczonego, prawo rozliczenia straty, prawo do ulgi podatkowej (R. Dowgier, (w:) Ordynacja podatkowa, Komentarz, red. L. Etel, Lex 2013 ). Natomiast prawa o charakterze niemajątkowym podlegają sukcesji jedynie wtedy, gdy na podstawie przepisów prawa podatkowego przysługiwały spadkodawcy, były związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, a spadkobierca dalej tę działalność będzie prowadził na swój rachunek (art. 97 § 2 ustawy Ordynacja podatkowa).

W myśl art. 9a ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1509, z późn. zm.), dochody osiągnięte przez podatników ze źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 (pozarolniczej działalności gospodarczej), są opodatkowane na zasadach określonych w art. 27, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, chyba że podatnicy złożą właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego pisemny wniosek lub oświadczenie o zastosowanie form opodatkowania określonych w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym (...).

Ulgi i zwolnienia są wyjątkiem od zasady powszechności opodatkowania wynikającej z art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowiącego, że każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Oznacza to, że wszelkie odstępstwa od tej zasady muszą bezwzględnie wynikać z przepisów prawa i być interpretowane ściśle z jego literą. Tym samym podkreślenia wymaga fakt, że tylko określone zdarzenia prawne bądź spełnienie określonych przesłanek, od których ustawodawca uzależnia prawo do zwolnienia z opodatkowania skutkuje zwolnieniem przychodu z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Oznacza to, że w prawie podatkowym w stosunku do wszelkich ulg i zwolnień zabronione jest stosowanie rozszerzającej wykładni przepisów.

Dokonując analizy charakteru prawnego ulgi z tytułu wyszkolenia uczniów w orzecznictwie prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym cyt.: „Po wydaniu więc decyzji o przyznaniu ulgi uprawnionemu podatnikowi z tytułu wyszkolenia uczniów na jego wniosek, następuje korzystanie z przyznanej ulgi do wysokości określonej w decyzji organu podatkowego przez stosowne jej odliczenie od podatku dochodowego, przy czym przedziału czasowego do jej całkowitego wykorzystania ustawodawca nie określił.” Skład orzekający wskazał również, że w stanie faktycznym i prawnym obowiązującym w chwili śmierci spadkodawca, cyt.: „posiadał prawo do wykorzystania przyznanej decyzjami ostatecznymi ulgi uczniowskiej w zakresie niewykorzystanym. To prawo miało charakter majątkowy dla uprawnionego podatnika, tj. spadkodawcy, gdyż rodziło po jego stronie uprawnienie do odliczania od podatku dochodowego przyznanej ulgi do czasu jej wykorzystania.” W ocenie tego składu bezpośredni skutek ekonomiczny powstawał dla spadkodawcy dopiero z chwilą realizacji przyznanego prawa przez podjęcie czynności prowadzących do wykonania uprawnienia do odliczenia ulgi od podatku dochodowego, a podjęcie tych czynności ma charakter niemajątkowy, to wobec kontynuowania działalności gospodarczej spadkodawcy przez Skarżącą na rachunek własny, będącą spadkobiercą, z mocy art. 97 § 2 Ordynacji podatkowej przejmuje ona także prawa niemajątkowe. W obu przypadkach sukcesji praw o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym, prawa te muszą wynikać z przepisów prawa podatkowego” (wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 14 października 2009 r., sygn. akt I SA/Po 610/09 oraz z dnia 11 września 2008 r., sygn. akt I SA/Po 602/08).

Z powołanych powyżej przepisów wynika, że prawo do ulgi uczniowskiej ma charakter osobisty i przechodzi na spadkobiercę pod warunkiem dalszego prowadzenia przez niego tej działalności na własny rachunek. Wskazać należy, że warunkiem niezbędnym do przejęcia przez spadkobiercę, prawa do przedmiotowej ulgi jest nabycie przez spadkodawcę przed śmiercią prawa do ulgi uczniowskiej związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą i prowadzenie tej działalności w chwili śmierci. Zastosowanie ulgi uczniowskiej może nastąpić tylko przez pomniejszenie należnego podatku dochodowego.

Z okoliczności przedstawionych we wniosku wynika, że co prawda Spadkodawca nabył prawo do odliczania ulgi uczniowskiej, jednakże w chwili śmierci działalności gospodarczej od kilku lat nie prowadził.

Odnosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy, że ulga na wyszkolenie ucznia jest niewątpliwie prawem niemajątkowym podlegającym sukcesji jedynie wtedy, gdy na podstawie przepisów prawa podatkowego przysługiwały spadkodawcy, były związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, a spadkobierca dalej tę działalność będzie prowadził na swój rachunek (art. 97 § 2 ustawy Ordynacja podatkowa). W przedmiotowej sprawie Spadkodawca prowadził działalność gospodarczą do dnia 31 grudnia 2011 r., a zmarł w 11 kwietnia 2019 r. Oznacza to, że z chwilą śmierci Spadkodawcy Zainteresowani (Spadkobiercy) nie mogli kontynuować działalności gospodarczej prowadzonej uprzednio przez zmarłego ojca (małżonka). Nie można prawa do ulgi wywodzić z tej okoliczności, że Spadkobierca nie wykorzystał prawa do ulgi w postaci przysługującego mu odliczenia. Zatem, co do zasady, aby Zainteresowani uzyskali prawo do odliczenia ulgi uczniowskiej na zasadzie przewidzianej w art. 97 § 2 ustawy Ordynacja podatkowa, w chwili śmierci Spadkodawca musiałby prowadzić działalność gospodarczą, z której uzyskał prawo do ulgi, a Zainteresowani po jego śmierci musieliby kontynuować prowadzenie tej działalności na własny rachunek.

Zatem, w przedmiotowej sprawie, co do zasady, Zainteresowani nie mogą skorzystać z prawa do ulgi z tytułu wyszkolenia uczniów we wskazanych wyżej przypadkach, ponieważ nie zostaną przez nich spełnione przesłanki określone w ww. art. 97 § 2 Ordynacji podatkowej. (…)”

Pełną treść interpretacji można przeczytać na stronie Ministerstwa Finansów