Utracone wadium przetargowe a koszty firmy

Przeczytaj także: Przetargi publiczne: utrata wadium nie jest kosztem podatkowym

Z kolei Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach zajmował się problemem dotyczącym utraconej kwoty pieniędzy na skutek wyłudzenia (interpretacja indywidualna z 29 kwietnia 2010 r., nr IBPBI/1/415-112/10/BK). Podatnik wpłacił wadium w odpowiedzi na ogłoszenie o prowadzonej przez syndyka licytacji. Okazało się jednak, że to było fikcyjne ogłoszenie i do przetargu nie doszło. Organ podatkowy uznał, że podatnik nie dochował należytej staranności, dokonując wpłaty wadium w związku z zamiarem przystąpienia do ogłoszonego w prasie przetargu. Oznacza to, że wydatek na zapłacenie wadium nie może stanowić kosztów uzyskania przychodów prowadzonej działalności gospodarczej.

Utrata wadium z powodu odstąpienia od umowy
Umowa z wygrywającym przetarg przeprowadzonym w trybie Kodeksu cywilnego zostaje zawarta w chwili, gdy otrzyma on oświadczenie o wyborze jego oferty od rozpisującego przetarg, chyba że jej ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań określonych w ustawie (np. zachowania formy aktu notarialnego). Z tego względu w tych przypadkach utrata wadium z reguły jest wynikiem niewykonania tej umowy.

Na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 54 updof oraz art. 16 ust. 1 pkt 56 updop, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów strat (kosztów) powstałych w wyniku utraty dokonanych przedpłat (zaliczek, zadatków) w związku z niewykonaniem umowy. W tym zakresie omawiane przepisy nie przewidują żadnych warunków dodatkowych, od spełnienia których uzależniono ich zastosowanie. Utrata wręczonej przedpłaty (zaliczki, zadatku) powoduje, że strata, która powstała, nie stanowi kosztów uzyskania przychodów.

Wymienione w tych przepisach określenia "przedpłata", "zaliczka", "zadatek", to przykładowe nazwy świadczeń gwarancyjnych. Należy do nich zaliczyć również wadium, pomimo że nie zostało w tych przepisach wymienione. Tak wynika z wyroku NSA z 21 kwietnia 2011 r., sygn. akt II FSK 2199/09 (orzeczenie prawomocne).

Sprawa rozpatrywana przez NSA dotyczyła spółki prowadzącej działalność deweloperską, która wygrała przetarg na zakup nieruchomości. Z uwagi jednak na przedłużający się moment zawarcia tej umowy (formalności trwały rok), spółka była zmuszona odstąpić od umowy. Skutkiem tego sprzedający zatrzymał wadium uiszczone w związku z przetargiem. Przedmiotem sporu była interpretacja art. 16 ust. 1 pkt 56 updop, na podstawie którego z kosztów podatkowych wyłączono straty (koszty) powstałe w wyniku utraty dokonanych przedpłat (zaliczek, zadatków) w związku z niewykonaniem umowy. W opinii spółki, wadium nie jest objęte zakresem obowiązywania tego przepisu. Jednak sądy obu instancji były odmiennego zdania. NSA stwierdził, że wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów wymienione w art. 16 ust. 1 pkt 56 updop, obejmują również wadium na zabezpieczenie zawarcia transakcji. W konsekwencji wadium zatrzymane w związku z niewykonaniem umowy nie stanowi kosztu uzyskania przychodu.

Do takich samych wniosków doszedł też Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach. W interpretacji indywidualnej z 18 sierpnia 2010 r., nr IBPBI/2/423-774/10/JD organ podatkowy rozpatrywał sytuację spółki, która wygrała przetarg na udziały w spółce Skarbu Państwa. Jednak spółka nie wpłaciła pozostałej kwoty (wadium zostało zaliczone na poczet ceny) wymaganej przy nabyciu tych udziałów, ponieważ bank w ostatniej chwili odmówił udzielenia kredytu na tę transakcję. Wpłacona kwota tytułem wadium przepadła. Organ podatkowy uznał, że "Instytucje zadatku i wadium mają ten sam cel - służą zabezpieczeniu interesów obu stron umowy, gdyż ich celem jest w istocie niejako nakłonienie stron do jej zawarcia. Dzięki nim każda ze stron zabezpiecza się na wypadek uchylania się od zawarcia umowy przez drugą stronę. Strona, która nie wykona swojego zobowiązania, traci wpłacony zadatek (wadium). Z uwagi na powyższy charakter obu instytucji zasadne jest objęcie regulacją zawartą w (...) art. 16 ust. 1 pkt 56 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych również przedpłat uiszczonych tytułem wadium". Zdaniem organu podatkowego, kwota, którą spółka wydała w związku z planowanym zakupem, stanowi u niej uszczerbek majątkowy (związany z jej utratą) powstały w wyniku niewykonania umowy. Zatem kwota wpłacona sprzedającemu tytułem wadium, która w związku z wygranym przetargiem została zarachowana na poczet ceny sprzedaży, zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 56 updop, nie może stanowić kosztu uzyskania przychodów.

Utrata wadium z przyczyn ekonomicznych
Są takie sytuacje i zdarzenia gospodarcze, które z ekonomicznego punktu widzenia uzasadniają rezygnację z zawarcia umowy i utratę wadium. Tak jest, gdy jednostka odstąpi od zawarcia umowy i utraci wadium, ale zapobiegnie większym stratom.

Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 30 marca 2009 r., nr IPPB1/415-19/09-2/ES stwierdził, że koszty na pokrycie wadium celem uczestnictwa w przetargu stanowią koszt prowadzonej działalności i powinny być zaliczone do kosztów uzyskania przychodu, jeśli z ekonomicznego punktu widzenia decyzja o poniesieniu tych kosztów była zasadna. Koszty te (wadium) zostały bowiem poniesione w celu osiągnięcia przychodu.

Odmienne zdanie wyraził WSA w Poznaniu w wyroku z 30 listopada 2010 r., sygn. akt I SA/Po 525/10. Wyrok ten dotyczył sytuacji częściowego zatrzymania wadium, które przepadło na rzecz organizatora przetargu kosztem majątku podatnika. Przedmiotem przetargu był zakup stacji benzynowej. Sąd uznał, że utrata części wadium dyktowana nawet dążeniem do zapobieżenia stratom finansowym, grożącym w razie dalszego trwania przy zakupie nieruchomości, nie może być uznana za koszt uzyskania przychodu. Jego zdaniem, przepisy nie przewidują możliwości wpisywania w ciężar kosztów podatkowych należności, które ponoszone są w celu uniknięcia strat.

Analizując znaczenie określenia "koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodu", WSA stwierdził, że ustawodawca przypisał temu określeniu cechę świadomego, zamierzonego, przemyślanego i logicznego działania podatnika podporządkowanego osiągnięciu przychodów. Zdaniem Sądu, takiego związku nie ma w przypadku utraty wadium na skutek odstąpienia od umowy ze względów ekonomicznych. Orzeczenie to nie jest prawomocne. Spór podatnika i organu podatkowego zakończy się w NSA.

Podsumowanie
Z przedstawionych konkretnych rozstrzygnięć organów podatkowych i sądów wynika, że zazwyczaj utracone wadium nie będzie u uczestnika przetargu kosztem uzyskania przychodów. Firma, która chce zaliczyć utracone wadium do kosztów, powinna dla własnego bezpieczeństwa zwrócić się o interpretację indywidualną.


Wydawnictwo Podatkowe GOFIN – wydawca czasopism, Gazety Podatkowej i serwisów internetowych dostarczających specjalistycznej wiedzy z zakresu podatków, rachunkowości, ubezpieczeń i prawa pracy.