Przyspieszony zwrot VAT a potrącenie/kompensata wierzytelności

Przeczytaj także: Przyspieszony zwrot VAT a brak zapłaty za faktury z poprzednich miesięcy

Jak wskazuje art. 87 ust. 6 ustawy o VAT, urząd skarbowy jest obowiązany zwrócić nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym w terminie 25 dni, licząc od dnia złożenia rozliczenia, na wniosek podatnika złożony wraz z deklaracją podatkową. Aby jednak tak szybki zwrot otrzymać, podatnik musi spełnić dodatkowe warunki. Otóż kwota podatku naliczonego, wykazana w deklaracji podatkowej, musi wynikać z faktur dokumentujących należności, które zostały w całości zapłacone, z uwzględnieniem art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, tudzież innych dokumentów uprawniających do odliczenia (dokumenty celne), które zostały przez podatnika zapłacone.

Przytoczony wyżej przepis ustawy o swobodzie działalności gospodarczej mówi, że w transakcjach b2b, gdy ich jednorazowa wartość (bez względu na liczbę wynikających płatności) przekracza równowartość 15 000 euro, dokonywanie tudzież przyjmowanie płatności winno odbywać się za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy (bądź za pośrednictwem jego rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej).

W związku z tym rodzi się pytanie, czy do ubiegania się o zwrot w ciągu 25 dni uprawnia uregulowanie swoich zobowiązań w postaci kompensaty (potrącenia) wzajemnych wierzytelności pomiędzy przedsiębiorcami poprzez zawarcie stosownego porozumienia kompensacyjnego?

Organy podatkowe często uważają, że nie wskazując, iż taki sposób uregulowania faktur nie został podany w art. 87 ust. 6 ustawy o VAT. Ich zdaniem musi tutaj nastąpić fizyczny przepływ pieniędzy.

Poglądu tego nie podzielają jednak sądy administracyjne.

Przykłądem jest tutaj wyrok siedmiu sędziów NSA z dnia 11 marca 2013 r., sygn. akt I FPS 5/12, w którym to stwierdzono, iż w judykaturze przesądzono, że owa zapłata może polegać również na kompensacie wierzytelności (wyrok NSA z 2 czerwca 2011 r., I FSK 1075/10), czy też za pośrednictwem przekazu (wyrok NSA z 4 czerwca 2009 r., I FSK 603/09).

Również inne składy orzekające do tej pory przyjmowały taki pogląd za trafny. Powyższe zakłóca jednakże wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 listopada 2015 r., sygn. akt I FSK 1292/14. Wyrok ten o tyle dziwi, że w trzyosobowym składzie orzekającym znalazło się dwóch sędziów, którzy w 2013 r. orzekali także w wyroku o przytoczonej wyżej sygn. akt I FPS 5/12.

Sprawa tyczyła się skargi na interpretację indywidualną, w której to organ uznał, że uregulowanie swoich zobowiązań poprzez potrącenie nie spełnia warunków ubiegania się o przyspieszony zwrot podatku VAT. Sąd I instancji przyznał w tym zakresie rację podatnikowi podkreślając, że należności mogą tutaj być zapłacone w każdy przewidziany prawem sposób np. przez faktora, czy w formie kompensaty należności, a tylko w przypadku uregulowania należności w formie pieniężnej (którą potrącenie nie jest) należy respektować wymóg z art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Sąd zwrócił także uwagę, że pogląd taki reprezentowany jest zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie.

Sprawa trafiła do NSA, który uwzględnił kasację fiskusa. Poparł on organ podatkowy wskazując, że za taką interpretacją art. 87 ust. 6 pkt 1 ustawy o VAT przemawia treść przepisu (wykładnia językowa), konieczność uwzględnienia zasady exceptiones non sunt extendendae (tj. zakazu rozszerzającej wykładni wyjątków), jak również wykładnia celowościowa, związana nie tylko z zadbaniem przez zainteresowanego przyspieszonym zwrotem podatnika, by sprzedawca otrzymał zapłatę, ale też z umożliwieniem organom podatkowym dokonania kontroli zasadności deklarowanego zwrotu przez weryfikację, że do takiej zapłaty doszło (zwłaszcza przy większych kwotach).

Kwoty w całości zapłacone to nie należności w całości uregulowane

NSA wskazał, że w opisywanym przepisie ustawodawca odnosi się do „kwot należności, które zostały w całości zapłacone”. W innych regulacjach ustawy o VAT ustawodawca mówi natomiast o kwotach należności „które zostały w całości uregulowane”. Zdaniem składu orzekającego są to dwa różne pojęcia, których nie można ze sobą utożsamiać, a co za tym idzie przyjmować, że w istocie w art. 87 ust. 6 pkt 1 ustawy o VAT chodzi o spełnienie świadczenia należnego sprzedawcy w dowolny sposób, niekoniecznie przez „zapłatę” (rozumianą jako przekazanie środków pieniężnych gotówką/przelewem).

NSA uznał, że posłużenie się przez ustawodawcę taką a nie inną formą przepisu należy uznać za zamierzoną eliminację możliwości uzyskania zwrotu bezpośredniego VAT-u w terminie 25 dni w przypadku innych sposobów wygaśnięcia zobowiązania pieniężnego, w tym przez potrącenie.

Gdyby ustawodawca miał na celu uzależnienie skorzystania z prawa do przyspieszonego terminu zwrotu jedynie od „wykonania zobowiązania”, nic nie stało na przeszkodzie takiemu sformułowaniu przepisu, by było to możliwe, np. przez wskazanie na „uregulowanie należności” zamiast położenia nacisku na ich „zapłatę”, i to jeszcze z uwzględnieniem art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Reasumując NSA uznał, że potrącenie wierzytelności nie uprawnia podatników do zwrotu VAT w przyśpieszonym terminie.