Udzielanie pożyczek: kiedy określić przychód podatkowy?

Przeczytaj także: "Firmowe" lokaty bankowe: źródło przychodów

Prowizja za udzielenie pożyczki oraz odsetki spłacane z jej ratami – to najczęstsza postać wynagrodzenia pożyczkodawcy za udostępnienie jego kapitału pożyczkobiorcy. Kiedy powyższe stanowią przychód podatkowy?

I tak, gdy udzielanie pożyczek jest przychodem z działalności gospodarczej, to zastosowanie ma tutaj ogólna zasada ustalania takiego przychodu, zgodnie z którą przychodem są kwoty należne choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont (art. 12 ust. 3 ustawy o CIT i odpowiednio art. 14 ust. 1 ustawy o PIT). Kiedy jednak faktycznie ten przychód rozpoznać?

Kapitał

Spłata kapitału nie jest przychodem podatkowym – podobnie jak jej udzielenie kosztem.

Odsetki

Ustawy o podatku dochodowym wskazują, że do przychodów z działalności gospodarczej nie zalicza się kwot naliczonych, lecz nieotrzymanych odsetek od należności, w tym również od udzielonych pożyczek (art. 12 ust. 4 pkt 2 ustawy o CIT i odpowiednio art. 14 ust. 3 pkt 2 ustawy o PIT). Przychód podatkowy z tytułu odsetek od pożyczek należy zatem rozpoznać w dacie ich zapłaty.

Wyjątkiem jest sytuacja, w której odsetki podlegają kapitalizacji (czyli są doliczane do należności głównej). Tutaj znajdują zastosowanie art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o CIT i odpowiednio art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy o PIT mówiące, że do przychodów nie zalicza się pobranych wpłat lub zarachowanych należności na poczet dostaw towarów i usług, które zostaną wykonane w następnych okresach sprawozdawczych, a także otrzymanych lub zwróconych pożyczek (kredytów), w tym również uregulowanych w naturze, z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek (kredytów). W rezultacie skapitalizowane odsetki będą przychodem podatkowym każdorazowo w dacie ich kapitalizacji.

Prowizja

Generalna zasada wynikająca z ustaw o podatku dochodowym mówi, że datą powstania przychodu z działalności gospodarczej (z pewnymi wyjątkami) jest dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi, albo częściowego wykonania usługi, nie później niż dzień:

1. wystawienia faktury albo
2. uregulowania należności.

Jak zauważył Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 23.11.2020 r. nr 0111-KDWB.4010.32.2020.2.KK: „(…) O przychodzie z działalności gospodarczej można zatem mówić już w momencie powstania uprawnienia podatnika do uzyskania przysporzenia, niezależnie od jego faktycznego otrzymania. Przychodami należnymi w rozumieniu powołanego przepisu są bowiem te przychody, które wynikają ze źródła przychodów i stanowią kwoty, których wydania może żądać podatnik. Przychody należne to wszelkiego rodzaju przychody, co do których przysługuje podatnikowi uprawnienie do ich dochodzenia, czyli takie, które wynikają z konkretnego stosunku prawnego. Do przychodów należnych Wnioskodawcy uzyskiwanych z tytułu wykonywania opisanej we wniosku działalności gospodarczej polegającej na udzielaniu pożyczek krótkoterminowych, zaliczyć należy prowizje za udzielenie pożyczek oraz za przedłużenie okresu spłaty pożyczek.(…)”

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24.02.2021 r., sygn. akt II FSK 2873/20 wyjaśnił co następuje:

„(…) Z istoty umowy pożyczki wynika zatem, że dający pożyczkę wykonuje wiążącą go z biorącym pożyczkę umowę przenosząc własność (i posiadanie) pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku na pożyczkobiorcę. Z wydaniem rzeczy lub pieniędzy nabywa uprawnienie do ich zwrotu i ewentualnie odpłatności za wykonanie umowy. Odpłatność nie jest essentialia negotii umowy pożyczki, od woli stron zależy zatem, czy umowa ta będzie miała charakter umowy odpłatnej lub nieodpłatnej. W tym przypadku skarżąca zawierała umowy odpłatne, przy czym wynagrodzeniem za przeniesienie własności pieniędzy były zarówno odsetki od pożyczonego kapitału, jak i prowizja. Co do odsetek od pożyczek, ustawodawca określił moment powstania przychodu z tego tytułu na zasadzie kasowej (wynika to a contrario z art. 12 ust. 4 pkt 2 u.p.d.o.p.). Co do prowizji od umowy pożyczki, obowiązuje zasada wynikająca z art. 12 ust. 3a u.p.d.o.p., co oznacza, że przychód z tego tytułu powstanie w dacie wydania pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku pożyczkobiorcy, w tym bowiem momencie pożyczkodawca wykona swoje zobowiązanie.(…)”

W związku z tym przychód z tytułu udzielenia pożyczki w postaci prowizji powstaje w dniu wykonania usługi, tj. w momencie przekazania kwoty pożyczki klientowi.