20 lat VAT-u w Polsce

Przeczytaj także: Nowe interpretacje przepisów podatkowych Ukrainy

Pierwszy, różniący się istotnie od PRL-owskich danin, podatek powszechny od usług i towarów został wprowadzony przez rząd Hanny Suchockiej. Była to nowość w polskim systemie podatkowym, wprowadzała bowiem wcześniej nieznaną kategorię podatku i zupełnie inny system jego naliczania. Za "ojca" polskiego podatku VAT uważa się ekonomistę, profesora Witolda Modzelewskiego, jednak jego zwolennikami i mentorami prac byli politycy, głównie ministrowie finansów pierwszych pokomunistycznych rządów. Projekt ustawy trafił do Sejmu w czerwcu 1992.

Podatek VAT w swej istocie jest podatkiem od konsumpcji, płacony jest przez końcowych konsumentów usług czy towarów, a nie uczestników etapów "pośrednich" - przedsiębiorców, czyli producentów, dystrybutorów, sprzedawców hurtowych i detalicznych. VAT w swej konstrukcji jest z założenia neutralny dla podmiotów "pośrednich" w łańcuchu sprzedaży, ostatecznie jest nim obciążany końcowy odbiorca usług lub towarów - stąd właśnie jego określenie jako podatku od konsumpcji.

Ustawa z 1993 roku wprowadzała pierwotnie 4 stawki tego podatku: 0%, 3%, 7% oraz jako podstawową stawkę - 22 proc., operowała również kategorią podatników zwolnionych z tego podatku.

Ustawa o podatku VAT była wielokrotnie nowelizowana, jednak najpoważniejsze zmiany przeszła w roku 2004. Wiązało się to z koniecznością harmonizacji polskiego systemu podatkowego z zaleceniami unijnymi. W chwili akcesji do UE Polska miała więc już zupełnie znowelizowaną (co nie oznacza, że w całości zgodną z wymogami unijnymi) ustawę o podatku od towarów i usług.

Od roku 2004 ustawa o VAT również była wiele razy nowelizowana. Obecnie stawką podstawową w Polsce jest stawka 23% (w okresie od 1 stycznia 2011 do 31 grudnia 2013, jednak mało prawdopodobne by została obniżona do poprzednich 22 proc.). Wobec niektórych towarów i usług stosuje się stawki obniżone: 8% oraz 5%, jednak lista tych usług i towarów od wielu już lat jest systematycznie ograniczana.

Krytycy tego podatku wskazują na to, że najbardziej dotyka on konsumentów, co przy niskiej ogólnej stopie życiowej stanowi poważne obciążenie Polaków. Dla przedsiębiorstw samo rozliczanie tego podatku również generuje wysokie koszty administracyjne, bowiem jego konstrukcja i częstokroć zagmatwane reguły utrudniają jego proste wyliczenie (np. niejasności związane z stawkami dla niektórych grup towarów i usług). Dodatkowe koszty dla przedsiębiorców generują również często zmieniające się zasady odliczania tego podatku.